GELENEKSEL MİMARİ
Mimari, Isınma, Aydınlanma ( Halk mimarisi özellikleri ve Örnekleri) :Gümüşhane Halk Mimarisi Özellikleri ve Örnekleri :
Gümüşhane evlerinin oluşumunu çeşitli faktörlerin (Tarihi, çoğrafi, dini ve kültüre) etkilendiği daha önce belirtmiştir.Evlerin yapısal özelliklerinin şekillenmesinde şüphesiz çeşitli dönemlerde yaşanan farklı etkileşimlerinde büyük etkisi olmuştur.Doğal olarak karşıladığımız bölgeler arasındaki bu etkileşim Türk Konut Mimarisi içerisinde önemli bir yeri bulunan Gümüşhane evlerine kendilerine has; Türk evi içerisinde de yeri olan özellikler kazandırmıştır.Şimdi bu genel özelliklere maddeler halinde değinelim:
Gümüşhane evleri genellikle geniş bir bahçe içerisine yapılmıştır.Evlerin bahçeleri bakımlı ve gösterişlidir.
Evler genellikle iki ve iç katlı olarak inşa edilmişlerdir.Katların kullanım amaçları ve işlevleri birbirinden farklıdır.
Evlerin cepheleri sokağa veya manzara yönlendirilmiştir.
Yapıda kullanılan ana malzeme; mahalli taş, kerpiç ve ahşaptır.
Zemin kat duvarları genellikle 60-100 cm. arasında taşlarla inşa edilmiştir.Duvarlarda hatılda kullanılmıştır.
Gümüşhane evlerinin hemen hemen hepsi iç sofalıdır.
Evlerde genellikle kırma çatı, üç omuz çatı ve semer çatı sistemleri uygulanmıştır.
Çatların genellikle yapı ile uyumlu, taşkın ve kademeli saçak düzenlemeleri vardır.(Ahşap kaplamalı).
Evlerin zemin katlarına genellikle ön cephedeki çift kanatlı ahşap kapı ile giriş verilmiştir.Zemin katların orta bölümlerinin (taşlık) zeminleri taş döşelidir.
Zemin kattan 1. kata çıkışı sağlayan merdivenler genellikle ahşap malzemelerden yapılmıştır.
Evlerin cepheleri (1.kat) genellikle 15-20 cm. dışarıya taşkın olarak düzenlenmiştir.
Odalarda sedir, yüklük, çiçeklik, ocak gibi geleneksel uygulamalara rastlanır.
Evin içerisinde oda kapılarında ve tavanlarda genellikle ahşap süslemeye yer verilmiştir.
Gümüşhane evlerinde bitkisel ve geometriksel karakterli süslemeler görülürken, figüratif tarzda süsleme görülmez.
Evlerin dış cephe duvarları genellikle saman karışımlı çamur sıva ile kaplanmış, ak toprakla da badanalanmıştır.
Yapıların ön cephelerinde görülen çıkmalar genellikle üstte üçgen alınlıklıdırlar.
Evlerin genellikle çatı katı odaları vardır.Bu odalar diğer katlardaki pencerelerden farklı, küçük pencere düzenlemeleri ile dışa açılırlar.
Gümüşhane evlerinde görülen ahşap süslemeler genellikle geometriksel ve bitkisel karakterlidir.Madeni süslemelere ise dış cephede rastlanır (Kapı tokmağı, anahtar deliği çerçevesi vb.)
Gümüşhane evlerinde genel anlamda değerlendirdiğimiz de yukarıda belirttiğimiz özelliklerle karşılaşıyoruz.Bu genel özelliklerin yanı sıra Gümüşhane evlerinin üzerinde durulması gereken önemli bir yanı da, ahşap yapıları ile bu evlerin üzerlerinde barındırdıkları üstünlüklerdir.
Ahşap evler,betonarme binaya göre 5 kat daha hafiftir.
1 cm. ahşabın, 16 cm. betonun ısı izolosyon değerine eşittir.
Ahşap yapılarda yaşayanların fizyolojik ve psikolojik açıdan kendileri çok daha sağlıklı hissettiklerini, betonarme binalarda ikamete mecbur kaldıklarında rahatsızlandıkları kesindir.Romatizma, astım, böbrek hastalıkları ve dolaşım bozuklukları üzerinde, bizle birlikte nefes alan ahşabın olumlu etkileri olduğunu, buna karşılık betonun sürekli radon gazı yayarak bedenimiz üzerinde toksit etkisi yaptığı bilinmektedir.Radon, radyo aktif bir gazdır.Bu yüzden akciğer kanserinden ölenlerin % 14 ü bina içi radona maruz kalanlarda görülmektedir.
Depremde beton evlerin ağırılığı nedeni ile ölü sayısının çok fazla olduğu görülürken, ahşap evlerde ölüm riskinin sıfıra yakın olduğu araştırmalar dünyada depreme karşı en dayanıklı yapının çapraz çatkılı konstrüksiyon ahşap evler olduğunu ortaya çıkarmıştır.
Ahşap evlerin maliyeti betonarme kargas binalara nazaran daha düşük, bakım ve onarım masrafı daha azdır.
Ahşabın kendi ağırlığı az olduğundan temele intikal eden yükde azdır.Temel daha ekonomik bir şekilde atılırken, zayıf zeminlerde de daha emniyetlidir.Gümüşhane Evlerinde Çevresel Öğeler (Plan Düzeni) :
Anadolu Türk konut mimarisinde evler çoğunlukla iki katlıdır.Katların önemi, alt ve üste göre değişmektedir.Alt katlar ikinci dereceden işlerin görüldüğü bölümleri içerir.Bu mekanlar ev planlarının belirlenmesinde birinci derecede rol oynamazlar.Evlerin asıl oturulan yerleri üst katlarıdır.Misafirlerin kabul edildiği abaşoda da burada yer alır.
Gümüşhane’de de evler çoğunlukla iki katlı olarak inşa edilmişlerdir.Üç katlı olanlarda vardır.Tek katlı eve ise pek rastlanmaz.Zemin katlar tasarrufu bir düşünceyle günlük ve kışlık ihtiyaca göre düzenlenmiştir.Birinci katlar esas ikamet bölümü olduğu için daha fazla önem kazanmış evin asıl planı da burada teşekkül etmiştir.Zemin katlat servis mekanları olarak kullanılırken saçak altı dediğimiz bölümlerde çatı katı olarak kullanılmaktadır.
Türk evinde planı oluşturan elemanlar ihtiyaçlara göre ortaya çıkmıştır.Planın şekillenmesinde iklim ve tabii şartların etkisinden başka İslam esaslarının ve geleneklerinin de rolü büyüktür.Bu da, Anadolu da iklimi ve bölgesi ne olursa olsun klasikleşen Türk evlerini önemeli ölçüde birbirine yaklaştıran ortak bir plan motifini meydana getirmiştir.Konumuz kapsamındaki evlerin diğer kentlerdeki Türk konutlarıyla plan benzerliğinin en belirgin kaynağı da budur.Sofa :
Anadolu Türk konut mimarisinde olduğu gibi, Gümüşhane evlerinde plan şeklinin başlıca belirleyicisi ve merkezi sofadır. Onun için, evleri plan bakımından sofaların konumuna göre Dış sofalı plan tipi ve iç sofalı plan tipi olmak üzere iki grupta inceleyebiliriz.Gümüşhane de incelediğimiz yapılar arasında ise dış sofalı plan tipine rastlanmamıştır.Evlerin yaygın plan maşası iç sofalı (karnıyarık) dır.Sofaya açılan oda sayıları değişiklik göstermekte olup, genellikle karşılıklı olarak üçer oda yer almaktadır.İkişer ve birer odanın da yer aldığı örnekler vardır.İç sofalı tipi XIX.yüzyılın sonlarından itibaren yaygınlık kazanmıştır.Bu planın asıl kullanım amacı ise iklimi sert olan Gümüşhane için iç sofalı plan tipinin daha sağlıklı olmasıdır.Malzeme :
Anadolu konutlarında inşa malzemesi, bölgelere göre farklılık gösterir.Gümüşhane evlerinin temel yapı malzemesi de taş, kerpiç ve ahşaptır (Kiremit). Saman katkılı çamur harcı, demir, saç da yardımcı malzemeler olarak kullanılmaktadır.Zemin katlarda taş malzeme ağırlıklı olarak kullanılırken, diğer katlarda ise ahşap ve kerpiç malzeme daha fazla kullanılır.Duvarların üzerleri ise genellikle sıvanmıştır.Ayrıca taş, evlerin zemin katlarında döşeme malzemesi ve pencere sövesi olarak da kullanılmaktadır.Ahşap yapı malzemesinin ise üst katlarda, tavan ve döşemelerde, merdivenlerde, kapılarda, pencerelerde, saçaklarda ve yapıların köşe dikmeleri ile kat aralarında ağırlıklı olarak kullanıldığı görülür.
Gümüşhane evlerinin yapımında metal yapı malzemesine oldukça az rastlanmaktadır. (Pencere parmaklıkları, merdiven korkulukları, kapı tokmakları, kilit deliği çerçevelikleri, vb.Odalar :
Odalar ev içinde, birçok fonksiyona sahip, insanın temel ihtiyaçlarını karşılayan yaşama birimleridir.Oturma, yemek yeme, çalışma, yatma gibi eylemlerin gerçekleştiği bir ortamdır.Evin genel planlanmasında odaların yeri ve yönü esastır.
Türk evi odasında bulunması gereken elemanlar Gümüşhane evlerinde de görülmektedir.Geleneksel Türk evinin vazgeçilmez öğelerinden ocak, sedir, gusülhane, yüklük, çiçeklik gibi uygulamalar Gümüşhane evlerinde de bulunmaktadır.Konumuz içerisinde incelediğimiz evlerin odalarında yeterli derecede pencereye yer verilmiştir.Özellikle üst katlarda odaların bol pencereli olması yapı içerisinde ferah bir ortam sağlanmıştır.Ayrıca Gümüşhane evlerinde ahşabın çok kullanılması ile odalarda zarif ve sıcak bir görünüm oluşturulmuştur.Pencereler :
Evin ışıklandırılması, havalandırılması, çevreye bağlantı kurması açısından önemli kısımlardır. Pencereler daha çok iklimle bağlantılı olarak şekillenmiş ve yerleştirilmiştir.
Gümüşhane evlerinin de çatı ve duvarlarında oluşan, değişim işlevlere sahip çeşitli formlarda (Dikdörtgen, kemer formlu) pencereler bulunur.Dikdörtgen forma sahip pencereler yaklaşık ½ kenar alanlarına sahiptir.Pencere/cephe, pencere/döşeme oranı bir ölçü birliği göstermez.Zemin kat pencerelerinin ise ayrı bir özelliği vardır.Pencereler dışarıdan içeriye doğru gittikçe genişleyerek trapez mazgal şeklini alırlar.Bu uygulama Gümüşhane de karasal iklim nedeni ile kış aylarında ısı yalıtımı sağlamak, yaz aylarında da iç mekanı serin tutmak ve güneş ısınlarından daha fazla faydalanmak için yapılmaktadır.Türk evi içerisindeki erken dönem yapılarında görülen ahşap pencere parmaklıklarına ise Gümüşhane evlerinde rastlanmaz.İncelenilen bütün evlerin pencere parmaklıkları demirdir.Çatılar :
Yağmur, kar, dolu vb. iklim şartlarından yapıları korumak amacıyla çeşitli malzemelerle oluşturulan örtü birimine çatı denilmektedir.Gümüşhane evleri de iklim etkisi nedeniyle dik ve eğimli olarak düzenlenmiş çatı sistemleriyle dikkat çekerler.
Gümüşhane’deki yapıların zeri genellikle kırma çatılı, semer çatılı ve üç omuz çatılı olarak düzenlenmişlerdir.Çatılardaki yapı ve eğitim farklılıkları değişik saçak tiplerinin ortaya çıkmasına neden olmuştur.
İlk dönemlerde kiremitlerle örtülü olan çatılar, günümüzde ise genellikle saç ile kaplanmıştır.Çatılar :
Cepheleri yağmur ve güneşten koruyan saçaklar, Gümüşhane’de Türk evinin yalın saçak biçimlerinden biraz daha farklı olarak karşımıza çıkmaktadır.
Eğitim farklılıkları, saçak biçimleri ve saçak ölçülerinde de ayrımlar söz konusudur.Yatay kaplamlı saçak, çok kaplamalı saçak ve harpuşta saçak Gümüşahe’deki yapılarda görülen saçak çeşitleridir.Gümüşhane evlerinde görülen saçakların bizce en belirgin yanı taşkın ve kademeli bir şekilde düzenlenmiş olmalarıdır.Ayrıca evlerde görülen bu saçakların yapıyla uyumlu bir şekilde birleşmeleri önemlidir.
Gümüşhane evlerinde görülen saçakların cephe monotonluğunu gideren, cephenin üst bölümünü taçlandıran bir yapıya sahip olduğunu rahatlıkla söyleyebiliriz.Gümüşhane evleri içerisindeki en önemli örnek ise Zeki KADİRBEYOĞLU evinde görülen saçak düzenlemesidir. Bahçe Düzenlemesi :
Bahçe Osmanlı Türk evinin ayrılmaz bir parçasıdır.Osmanlı da çiçek sevgisinin bir zevk ve özellikle sanat eserine dönüştüğü görülür.
Bunun yanında bahçe ve avlular, Müslüman- Türk ailesinin ihtiyaçlarını gidermesi bakımından büyük önem taşırlar.Zıra buralar, işi evinde olan aile bireylerinin dışarı açıldığı, işlerini rahatça yaptığı ve vakit bulduğunda da dinlendiği yerler durumundadır.Bir başka deyişle, bunlar içe dönük yaşayan Türk ailesine özgürlük katar.Anadolu’nun her köşesinde avlulu ve evlere rastlanılması Anadolu insanı ile böyle bir planlama biçimi arasında sıkı bir bağ kurulduğunu gösterir.
Gümüşhane’de de hemen hemen her evin bir bahçesi vardır.Evlerin bahçeleri birbirinden farklılık gösterirken, hepsinin ortak yanı bu bahçelerin bakımlı ve güzel olmalarıdır.Tarihte “Meşhur Gümüşhane Bahçeleri” olarak geçen bu düzenlemeler, evler ile son derece uyumlu bir yapıya sahiptir.Bahçelerde çeşitli meyveler bulunmaktadır.Ayrıca Geleneksel Türk evinin yardımcı hizmet mekanları olan,ahır, samanlık, çamaşırhane, hamam ve hela gibi birimlerde Gümüşhane evleri bahçe düzenlemesinde karşımıza çıkmaktadır.
Portalli 
Arama 
Kayıt Ol 
Giriş yap 
Salı Nis. 10, 2007 10:34 pm
